Donbas Neden Önemli? Ukrayna Savaşı'nda Neden Belirleyici

Prof. Dr. Sedat Laçiner

Ukrayna'nın Donbas bölgesi, barış görüşmelerinde belirleyici hale geldi... Geçtiğimiz haftaki Alaska zirvesinde Vladimir Putin, Ukrayna'nın doğusundaki sanayi ve madencilik bölgesi olan Donbas'ın tam kontrolünü savaşın sona ermesi için temel koşul haline getirdi. Rus lider Putin, cephe hattının geri kalan kısmının dondurulması karşılığında, Ukrayna kuvvetlerinin Donbas'tan çekilmesini talep etti. Ukrayna'nın Donetsk ve Luhansk vilayetlerine birlikte "Donbas" deniyor.

Vladimir Zelenski, Kiev'in kontrolü altındaki herhangi bir topraktan vazgeçmeyi sürekli olarak reddetti ve bu da Donbas'ı barış görüşmelerinin belirleyici kırılma noktalarından biri haline getirdi. Ukrayna halkı da Donbas'dan vazgeçemiyor. Kiev Uluslararası Sosyoloji Enstitüsü tarafından yapılan bir ankete göre, Ukraynalıların yaklaşık % 75'i Rusya'ya herhangi bir toprak parçası verilmesine karşı çıkıyor.

Putin'in Donbas'a hakim olma çabası en az 2014 yılına dayanıyor... Rusya, Donbas ve çevresindeki ayrılıkçı Rusya yanlısı güçleri silahlandırdı ve cesaretlendirdi. 2022 yılında Rus Ordusu Ukrayna'nın tamamını işgal etmeye kalkınca Donbas'daki askeri faaliyet zirve noktasına çıktı.

Şu anda Rus Ordusu, Donbas bölgesinin % 88'ini, yani 46.570 km kareyi elinde tutuyor. Luhansk'ın tamamı Rus işgali altında, Donetsk vilayetinde ise bu oran % 75 civarında... Donbas'ın tamamı ise 53 bin km büyüklüğünde... Başka bir deyişle Donbas, Hollanda'dan, Danimarka'dan ve İsviçre'den daha büyük bir toprak parçası... Savaş öncesinde Donbas'ta 6,5 milyondan fazla insan yaşıyordu...

***

2022'de başlayan Ukrayna Savaşı boyunca Donbass belki de en önemli cephe oldu, sen sert çatışmalar bu bölgede yaşandı... 2025 itibariyle Donbas cephesinde bariz bir Rus üstünlüğü görünse de Ukrayna hala bazı stratejik noktaları kaybetmedi. Donbas'ın Ukrayna kontrolündeki kısmında 250 bin insan yaşıyor... Ukrayna, tek bir kasabayı kaybetmemek için gerekirse onbinlerce asker kaybediyor. Aynı anlayış Rus tarafında da var. Ruslar bazı köy ve kasabaları onbinlerce askerini feda ederek ele geçirdi...

Peki Donbas neden bu kadar önemli? Putin neden burayı çok istiyor?

"Donbas" ismi, Donets Havzasının kısaltması olarak kullanılıyor... Donbas, Sovyetler Birliği döneminde ülkenin en önemli endüstriyel merkezlerindne biriydi. Bölge ayrıca başta kömür olmak üzere maden yönünden de çok zengin. Yeni bulunan ve bulunmayı bekleyen nadir elementler de bölgeyi çekici kılan diğer nedenler... Bölge tarımsal açıdan da çok bereketli, çok zengin bir araziye sahip. Sulama imkanları çok yüksek ve toprağı dünyanın en verimli toprakları arasında. Bu da tarımsal üretimi zirveye çıkarıyor. Başka bir deyişle, "Donbas'ı alan yaşadı" demektir...

Donbas'ın ekonomik kıymetine ek olarak bu bölge son derece stratejik bir konumda... herşeyden önce Donbas'daki bazı yükseltiler ve kritik köy ve kasabalar Ukrayna'nın kale kapısı görevi görüyordu. Bu noktalara asker yerleştirildiğinde doğal bir savunma hattı elde edilebiliyor.

Ukrayna'nın Donbas'ın gerisindeki toprakları ise genelde düz ve savunması güç yerler. Başka bir deyişle, Ukrayna, Donbas'ın tamamını kaybeder ise neredeyse savunmasız kalabilir, Rus istilası çok daha kolay ve daha hızlı hale gelebilir.

***

Donbas'ın nüfus yapısına baktığımızda ise, bölgenin ağırlıklı olarak Rusça konuşanlardan oluştuğunu görüyoruz. Bunun en önemli nedeni ise endüstri ve madencilik bölgesi olması nedeniyle Sovyetler Birliği döneminde bölgeye çok sayıda Rus işçi göç etti ve bölgenin demografik yapısı bir hayli değişti. Bunda Moskova'nın bilinçli tercihleri de rol oynadı. Sovyetler Birliği zamanında Mosmova, etnik grupları içiçe geçirmeyi severdi. Böylece onları birbirlerine arşı kullanabilirdi. İkinci olarak Moskova, Sovyetler Birliği'nin bel kemiği gibi gördüğü Rus nüfusu tüm cumhuriyetlere yerleştirir, bu sayede o yerlerin Moskova'dan uzaklamasına engel olurdu.

Özetle, Donbas Rusça konuşanların ve etnik olarak Rusların yoğun yaşadığı bir yer. Bölge siyasi kaderini genelde Moskova'dan yana gördü. Örneğin 2014 yılında devrilen Rusya yanlısı Ukrayna Cumhurbaşkanı Viktor Yanukoviç Donetsk doğumluydu, yani Donbaslıydı.

2014 yılında, Ukrayna'da kitlesel protestolar yaşandı. Avrupa Birliği yanlısı grupla sokağa çıktı. Sonuçta iktidarı kaybettiğini anlayan Cumhurbaşkanı Yanukoviç ülkeyi terk etti, iktidarı bıraktı. Ülke kaosa sürüklendi. Yanukoviç'in iktidardan düşüşü en çok Donbas'ı etkiledi.

Yanukoviç'in devrilmesini Rusya tanımadı, yasadışı saydı. Moskova, olayları fırsat bilip aynı yıl, 2014'de Kırım'ı işgal ve ilhak etti... Rusya, Ukrayna'yı Donbas'taki Rusça konuşan azınlığın haklarına saygı duymamakla, insan hakları çiğnemekle suçladı. Donetsk ve Luhansk'ta silahlı ayrılıkçılar, Ukrayna'dana ayrıldıklarını, kendi cumhuriyetlerini kurduklarını ilan ettiler.

Donbas'ta yaşayan Kiev yanlısı Ukraynalılar bölgelerine Rus müdahalelerine ve ayrılıkçı hareketlere tepki gösterdi ve onlar da mücadeleye başladı. Donbas, iç savaşa düştü.

2019 seçimlerinde Vladimir Zelenski, açık ara farkla Ukrayna Cumhurbaşkanı seçildi. İlginçtir, kendisi de Rusça konuşan Dniprolu bir aileden gelmesine rağmen Zelenski Ukrayna'nın bütünlüğünü savundu...

***

2022 yılında Rusya, Ukrayna'nın topyekün işgalini başlatırken en önemli neden olarak Donbas anlaşmazlığını gösterdi. Putin'e göre Ukrayna, Rusça konuşan azınlığın haklarını görmezden geliyor ve insanlığa karşı suç işliyordu. Gerçi Putin, daha sonra bu işgalin gerekçelerine başka nedenler de ekledi.

Putin, televizyonda yayınlanan bir konuşmasında, Rusça konuşan sakinlerin Kiev'in elinde "soykırım" ile karşı karşıya olduğunu iddia ederek, Donetsk ve Luhansk'ın yardım için Moskova'ya başvurduğunu söyledi.

Gerçekte ise Putin için Donbas meselesi bir mazeretti. Amacı, Kiev'e yürümekti. Nitekim 2022 Şubat ayında Rus güçleri sadece Donbas ve çevresinde savaş türütmedi, Rus tankları Kiev'i ve tüm Ukrayna'yı işgal edecek şekilde işgale başladı.

RUSLAR İÇİN DONBAS'IN ÖNEMİ

Putin, Ukrayna'nın tamamını istiyor ama Donbas'ın onun ve Rusların gözünde ayrı bir yeri var. Moskova'dan bakınca Donbas Ukrayna'nın geri kalanından daha Rus görünüyor. Rusya ile sınır olan bu bölge herşeyden önce daha çok Rusça konuşanlardan oluşuyor ve yıllarca Rusya'ya entegre yaşadılar.

Donbas'ın zenginliklerini ve endüstriyel rolünü az önce saydık. Rusya, böylesine büyük bir sanayi, madencilik ve tarım bölgesini kaybetmek istemiyorum. İsviçre'den daha büyük, Danimarka'dan daha büyük Donbas'ı altın kıymetinde görüyorlar...

Donbas'ın bir diğer önemi ise stratejik. Donbas, Rusya ve Ukrayna arasında bir kale gibi. Burayı kim alırsa diğerine karşı avantaj sağlar. Donbas'ın Azak Denizi'ne bağlantısı da var. Dolayısıyla bölge Karadeniz ve Azak açısından da önemli. Donbas'ın bir diğer kritik rolü ise Rusya ile Kırım topraklarına giden koridor üzerinde oluşu. Eğer Moskova Zaporijya ve Kherson'u da ele geçirebilirse Donbas ile birlikte Kırım'a doğrudan geniş bir kara bağlantısı kurulmuş olacak. Son olarak, Donbas, güneyden kuzeye Moskova'ya uzanan yol üzerinde önemli bir savunma noktası özelliği de yaşıyor.

Özetle Donbas, hem Ukrayna için hem de Rusya için ekonomik, siyasi, stratejik ve duygusal kıymete sahip bir yer. Savaşın gidişatı ile birlikte bu değer daha da arttı ve belirleyici bir noktaya ulaştı.

Prof. Dr. Sedat Laçiner, Güncel Yazılar
23 Ağustos 2025

- "Donbas Neden Önemli", Sedat Laçiner, YouTobe Video