ABD, Kanada, Meksika ve Çin:Ticaret Savaşları Başladı

Prof. Dr. Sedat Laçiner

Başkan Donald Trump'ın ülkenin en büyük üç ticaret ortağına yönelik yeni gümrük tarifeleri Salı günü yürürlüğe girerken, Çin, Meksika ve Kanada misilleme olarak kendi vergilerini duyurdu ve potansiyel olarak yıkıcı bir ticaret savaşını ateşledi.

Ekonomi çevreleri kaygılı ancak meselenin başka boyutları da var. Kanada Başbakanı Justin Trudeau’ya göre Trump’ın amacı Kanada ekonomisini tamamen çökertmek ve sonra da ülkeye çökmek. Yani Kanada’yı ABD’nin 51. eyaleti yapmak. Trump bu iddiayı yalanlamadı. Bilakis Kanada Başbakanını “Kanada Valisi” diye çağırarak Kanada’yı ABD’ye ilhak etme planlarından vazgeçmediğini göstermiş oldu.

***

Kanada Başbakanı Justin Trudeau, Salı günü yaptığı açıklamada Trump'ın ülkesine uyguladığı kapsamlı gümrük vergilerini sert bir dille eleştirerek , bunun "çok aptalca bir şey" olduğunu söyledi ve ülke ekonomisini korumak için Trump vergilerine karşılık vereceklerini söyledi, "amansız bir mücadele" yürüteceklerine söz verdi. Ancak Trudeau’ya göre karşılıklı misillemeler iki ülkeye de büyük zararlar verecek.

Trudeau ayrıca, ABD Başkanını "Kanada ekonomisinin tamamen çökmesini planlamakla" suçladı “çünkü bu, bizi ilhak etmeyi kolaylaştıracak. Ama bunu asla başaramayacak. Asla 51. eyalet olmayacağız," dedi. Kanada Başbakanı geçtiğimiz Pazar günü Londra’da Kral 3. Charles ile görüşmüş ve Krala Trump’ı şikayet etmişti.

Trump ise geri adım atmıyor… Truth Social platformunda yaptığı paylaşımda Trump, daha da ileri giderek, "Lütfen Kanada Valisi Trudeau'ya, ABD'ye misilleme amaçlı bir tarife uyguladığında, bizim karşılıklı tarifemizin de hemen aynı miktarda artacağını açıklayın!" dedi. Eğer böyle giderse iki komşu ülke birbirlerine yüksek gümrük vergileri uygulayarak ticaret yapamaz hale gelebilirler. Başka bir deyişle bu şekilde inatlaşırlarsa Türkiye’den mal almaları birbirlerinden mal almalarından daha ucuza gelebilir.

***

Trump vergilerine Çin de misilleme yapma kararı aldı, ancak Çin, Amerika gibi toptan vergi artışlarından daha sofistike bir uygulamayı tercih ediyor, tüm Amerikan mallarını hedef almaktan ziyade Amerika’ya zarar verebilecek ama Çin’i koruyacak şekilde vergileri artırıyor…

Çin, ABD’nin tarım ürünlerine %15’e varan tarifeler uygularken, 20’den fazla ABD şirketini de kara listeye aldı. Bu hamle, dünyanın en büyük iki ekonomisi arasındaki gerilimi önemli ölçüde artırarak, ABD’nin Çin’e yaptığı en önemli ihracatlardan soya fasulyesi, et ve tahılları hedef almış oldu…

Trump ise Çin ürünlerine uygulanan tarifeleri Şubat ayında 10 puan, bu ay ise bir 10 puan daha  artırarak bazı Çin mallarına toplamda % 45 vergi getirdi.

***

Trump’ın Çin kararı bekleniyordu ama Kuzey Amerika ülkeleri Kanada ve Meksika’ya da vergi koyması, üstelik bunu % 25 gibi çok yüksek bir düzeyden açması herkesi şaşırttı. Çünkü ABD, Kanada ve Meksika arasında 31 yıllık serbest ticaret anlaşmaları var. Trump bu anlaşmayı yok saymış oldu… Trump, gelen tepkiler üzerine Şubat ayında bu vergileri askıya aldı ama bu hafta Salı günü uygulamayı resmen başlattı. Böylece Kanada ve Meksika’dan Amerika’ya satılan ürünlerin maliyetine % 25’lik yük bindi.

Buna karşın Salı gecesi, Kanada ve Meksika için tarifelerin geri çekilebileceğine dair bazı tuhaf işaretler ortaya çıktı. Amerika Ticaret Bakanı Howard Lutnick, Trump’ın Kanada ve Meksika’ya yönelik tarifeleri "muhtemelen" düşüreceğini söyledi. Ancak detay vermedi. Bazı piyasa yorumcularına göre Trump, Kanada ve Meksika’yla kendi üslubunca bir çeşit pazarlık yapıyor. Buna ölümü gösterip sıtmaya razı etmek denebilir. Lakin, Trump vergileri azaltsa bile yine de vergi koymuş olacak. Trump’tan önce vergiler sıfırdı, şimdi 25 oldu. Trump bunu % 10’a bile çekse yine de serbest ticaret sona ermiş olacak. Piyasalar önünü göremiyor, herkes şaşkına dönmüş durumda.

***

Günün erken saatlerinde bir basın toplantısı düzenleyen Kanada Başbakanı Justin Trudeau, gelinen durumu "Amerikan ticaret savaşı" olarak nitelendirerek "Bu hepimize zarar verecek" dedi.

"Bugün, (Trump’ın) koyduğu vergilerin fentanil gerekçesi tamamen bahane, tamamen uydurma" diyen Trudeau, Trump’ın amacının Kanada ekonomisini çökertmek olduğunu iddia etti ve "Bu asla gerçekleşmeyecek" dedi. Kanada’nın misilleme olarak yaklaşık 107 milyar dolarlık ABD ürününe gümrük vergisi koyacağını belirten Trudeau, bunların 21 milyar dolarlık kısmının hemen yürürlüğe gireceğini, kalanının ise 21 gün içinde uygulanacağını açıkladı. Kanada ihracatının % 75’den fazlası Amerika Birleşik Devletlerine. Kanada ithalatında ise ABD’nin payı % 50’lerde…

Trump, sosyal medya üzerinden yaptığı açıklamada, "ABD tarifeleri, Kanada’nın getirdiği misillemelere göre aynı oranda artırılacaktır" yanıtını verdi.

***

Meksika Devlet Başkanı Sheinbaum da hükümetinin Amerika’ya karşı misilleme tarifeleri uygulamaya hazır olduğunu belirtti. Sheinbaum, Pazar günü Meksiko City’deki Zocalo Meydanı’nda düzenlenecek bir mitingde yeni tarifeleri ilan edeceğini söyledi.

Başkan Sheinbaum, Beyaz Saray’ın Meksika hakkında yayınladığı, kartellerin ve çetelerin Meksika hükümetiyle "kabul edilemez bir ilişki" içinde olduğu yönündeki açıklamaya da sert tepki göstererek, bunu "hakaret içeren, asılsız ve temelsiz" bir açıklama olarak nitelendirdi.

***

Meksika ekonomisi büyük ölçüde ABD ile ticarete bağımlı… Meksika ihracatının % 80’i ABD’ye gidiyor. Meksika’nın yaptığı ithalatın ise % 50’si ABD’den geliyor. Her iki oran da Meksika’nın ABD’ye yüksek düzeyde bağımlı olduğunu gösteriyor. Uluslararası İktisat uzmanlarına göre Trump’ın tarifeleri Meksika ekonomisini resesyona, yani durgunluğa sürükleyebilir.  Ancak ülkenin üretim sektörü giderek ABD fabrikalarıyla entegre hale geldiği için Meksika’ya yönelik tarifeler, özellikle otomotiv sektöründe ABD şirketlerini de olumsuz etkileyebilir. Pekçok Amerika firması üretimini Meksika’da yaptırıp yeniden Amerikan iç pazarına satıyor. Bazı ürünlerde hammadde Meksika’ya satılıyor, Meksika’da ara ürün haline gelip Amerika’ya satılıyor, Amerika’da nihai ürün haline gelip oradan Meksika’ya satılıyor, Meksika’da üzerine bir ilave ile veya bir makinenin içinde parça olarak yeniden Amerika pazarlarına satılıyor. Başka bir deyişle pek çok ürün sınırı birkaç kez geçtikten sonra son satış noktasına ulaşabiliyor. Bu da iki ekonominin ne kadar iç içe geçtiğini gösteriyor. Fiilen Meksika ve Kanada aslında ekonomi alanında ABD’nin eyaletleri gibi çalışıyor.

***

Liderler esip gürlüyorlar ama Kanadalı ve Meksikalı yetkililer günlerdir Washington’da Trump’ı durdurmaya çalışıyor. Meksika Devlet Başkanı Sheinbaum da Trump ile tarifeler konusunda görüşmek için muhtemelen Perşembe günü bir telefon görüşmesi yapmayı planlıyor.

***

Trump, Çin’in "fazla misilleme yapmayacağını" düşündüğünü söylemişti. Anca Trump’ın bu sözlerinin üzerinden birkaç saat geçti ki Pekin, ABD tarım ürünlerine yönelik % 15’lik yeni bir tarife açıkladı. Tavuk, buğday ve mısır gibi ürünler bu tarifeye tabi olacak. Soya fasulyesi, sorgum, sığır eti, domuz eti, deniz ürünleri, süt ürünleri ve sebze-meyve gibi diğer Amerikan ürünlerine de %10 vergi getirilecek. Çin, Şubat ayında da bazı Amerikan ürünlerine % 10-15 oranlarında gümrük tarifeleri getirmişti.

Ayrıca, ABD’li 15 şirket kara listeye alındı. Bu firmaların arasıdna Leidos ve General Dynamics Land Systems de bulunuyor. Çift maksatlı, yani askeri ve sivil amaçlı kullanılabilecek ürünler üreten 10 Amerikan şirketine de ticaret yasağı getirildi.

Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Lin Jian, Salı günü yaptığı açıklamada, "Washington eğer bir gümrük vergisi savaşı, bir ticaret savaşı ya da herhangi bir savaş başlatmakta ısrar ederse, Çin sonuna kadar bununla savaşacaktır" dedi.

Çin’in tarifeleri 10 Mart’ta yürürlüğe girecek ve ABD ürünlerine milyarlarca dolarlık ek yük getirecek. Çin, 2023 yılında ABD tarım ürünlerinin %17’sini satın alarak Amerikan çiftçileri için en büyük pazar olmuştu. Çin geçen yıl da yaklaşık 20 milyar dolarlık ABD soya fasulyesi, mısır ve pamuk ithal etti. Çiftçiler Amerika’nın zayıf karnı. Çin’in kararıyla zarar görecek çiftçiler siyasete tepki gösterebilirler. Çin’in amacı da bu…

***

ABD, Biden döneminde de Çin’e karşı bazı gümrük uygulamalarına gitti ancak şu anki “ticaret savaşı”, Trump’la başladı ve sadece 1,5 ay gibi kısa bir sürede hızla büyüyor.

***

Şubat ayı başında Trump, Kanada ve Meksika’dan gelen mallara % 25 vergi uyguladı, sebep olarak ise bu ülkelerin, Amerika’ya dönük  bir çeşit sentetik uyuşturucu olan fentanil ve kaçak göçmen akışını durdurmada yetersiz kalmasını gösterdi. Birçok uzmana göre Trump göçmenleri ve uyuşturucuyu bahane ediyor. Örneğin Kanada sınırından ABD’ye neredeyse hiç fentanil geçişi olmuyor. Geçen yıl Kanada sınırı yakınlarında sadece 19 kg fentanil yakalandı, geçen ay ise 50-60 gr kadar fentanile benzer bir uyuşturucu Amerikalı bir yolcunun üzerinden çıktı… Başka bir deyşle Kanada, ABD’ye yapılan fentanil akışında ihmal edilebilir bir paya sahip olmasına rağmen trump bu ülkeden sürekli olarak fentanil kaynağı gibi bahsediyor… Trump, Şubat ayında getirdiği gümrük tarifelerini bir ay ertelemişti ancak Salı günü ertelemeyi bitirerek cezalandırıcı önlemleri hayata geçirdi.

***

Şubat ayında Çin’den gelen ithalata da %10 vergi getiren Trump, tıpkı Kanada ve Meksika vergileri için söylediği gibi Çin’in de Amerika’ya kaçak fentanil uyuşturucusu akışını durdurmada başarısız olduğunu iddia etti.

Çin de misilleme olarak Şubat ayında ABD kömürü ve sıvılaştırılmış doğalgaza %15 vergi, tarım makineleri ve ham petrole ise %10 vergi uyguladı. Ayrıca Pekin, Çin’den Amerika’ya yapılacak olan nadir minerallerin ihracatına kısıtlamalar getirdi, Google’a yönelik bir antitröst soruşturması da başlattı ve iki Amerikan şirketini kara listeye aldı.

Analistler, Çin’in ilk tepkisinin görece ölçülü olduğunu ve yalnızca belirli ürünleri hedef aldığını belirtmişti. Bu, Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’in, yavaşlayan ekonomisi ve artan halk hoşnutsuzluğu karşısında Trump ile bir ticaret anlaşması yapmaya istekli olabileceğinin işareti olarak bile yorumlanmıştı. Ancak Trump’ın son açıklamaları ve Pekin’in karşı hamlesi, iki ülkenin misilleme tarifeleri döngüsüne girmesi olasılığını artırıyor. Trump durmazsa Çin de durmayacak. Ancak Çin’in misillemesi daha seçici ve daha akılcı görünüyor. Ayrıca Çin, dış ticarette esnekliği yüksek bir ülke. Çin malları üçüncü ülkeler üzerinden Amerika pazarlarına bir şekilde ulaşabiliyor ancak Amerikan şirketlerinin böyle bir becerisi yok…

Çin, şu ana kadar herhangi bir panik gösterisind ebulunmadı. kanada ve Meksika, Trump’ı ikna edebilmek için bin çeşit takla atarken Çin Devlet Başkanı Şi Jinping, soğukkanlılığını koruyor. Uzmanlara göre Trump, tarifeleri giderek daha sert bir şekilde kullanıyor ve bu sayede hem Çin’i yola getirmeyi hem de bir pazarlık zemini bulmayı umuyor. Çin ile ABD dış ticaretinde Çin yaklaşık 300 milyar dolar fazla verdi. Trump, Çin mallarına gümrük vergisi uygularken buna güveniyor, Çin’in pazarlık yapmaya mecbur olduğunu düşünüyor. Ancak Çin ticaretinin bir kısmı Amerikan firmalarına ait. Ayrıca biraz önce söylediğimiz üzere Çin bu ihracatın bir kısmını diğer ülkeler üzerinden Amerika’ya kaydırabilir. Bu da bir masraftır belki ama kaldırılabilir bir bedel olur…

***

Trump’ın en son vergileriyle birlikte bilhassa ev aletleri, elektronik, giyim ve makineler gibi Çin mallarına % 45’e varan vergiler getirecek. Bunun direkt etkisi Amerikan tüketicisinin bütçesine olacak. Marketlerde, tüketim mağazalarında fiyatların aniden artmasından endişe ediliyor. Trump baskısı enflasyonu zorluyor...

***

Çin medyası, Pekin’in yeni ihracat pazarları keşfetmeye ve iç talebi canlandırmaya yönelik önlemler aldığını vurguluyor. Birkaç yıldır Amerika’dan ticaret darbeleri alan Çin, Trump’ın gelişine kısmen hazırlanıyordu. Bu bağlamda Çinli şirketler Güneydoğu Asya ve Latin Amerika pazarlarında büyük bir atılım yaptı, pazar paylarını arttırdı. Çin bu tür bir savaşa kendisini hazır görüyor. Ancak Trump'ın ve ABD'nin böyle bir hazırlığı olduğunu söylemek zor.

Sedat Laçiner,
6 Marrt 2025