Çin'in Nüfus Krizi: Üç Yıldır Küçülüyor

Sedat Laçiner, 19 Ocak 2025

Çin'in nüfusu, azalan doğum oranları ve ekonomiye yönelik endişeler nedeniyle üst üste üçüncü yıldır düşmeye devam ediyor. Çin’de doğumlar hızla azalırken ölümler artıyor. Böylece Çin’in nüfusu 2022, 2023 ve 2024 yıllarında ardarda azaldı. Bu yıl da azalma bekleniyor.

Çin’de doğurganlığın azalması yeni bir şey değil aslında. Tek çocuk politikasının uygulandığı 1980’li yıllardan beri doğumlarda istikrarlı bir gerileme var. Ancak artan ortalama yaşam beklentisi nüfusun azalmasını engelliyordu. Ortalama insan ömründeki artış, doğumlardaki azalmayı dengeliyordu. Ancak Çin de diğer ülkeler gibi sınıra ulaştı, artık ortalama yaştaki artış doğum azalmasını kompanse edemiyor, karşılayamıyor.

Çin, milyonlarca insanın açlıktan öldüğü 1961 Büyük Kıtlığı’ndan bu yana ilk kez bu dönemde ölümler doğumları  geçti. İronik olarak Çin, zenginleştikçe ölümler doğumlardan daha fazla bir sayıya erişti…

Çin Ulusal İstatistik Bürosu (NBS) Cuma günü, ölümlerin doğumları geride bırakmaya devam etmesiyle Çin nüfusunun son 12 ayda 1,39 milyon azalarak 1,408 milyara düştüğünü bildirdi. Çin devleti panikte, acil bir şeyler yapmak istiyor. Çünkü Çin gibi hala dünyanın en kalabalık 2. ülkesinde bile nüfus azalması pek çok meydan okumayı beraberinde getiriyor. Bunların başında yavaşlayan ekonomi ve finanse edilemeyen sosyal sigorta sistemi geliyor. Çin hükümeti, evlenmeyen ve çocuk sahibi yapmayan kişileri kınamaktan cezalandırmaya kadar çeşitli yaptırımlar getirmeyi şimdiden düşünüyor.

Demografi uzmanları Çin’in bu gidişle nüfus çökmesi yaşamasını kaçınılmaz görüyorlar.

Aslında Çin bu duruma kendi eliyle düştü, hatalarının bedelini ödüyor. Çinli yetkililer o yıllarda nüfusu fazla görerek her aileyi tek çocukla sınırladı. Nüfus fazla artarsa yine kıtlık olur diye düşündüler. Fakat aldıkları karar “Tanrıcılık oynamak”tı. Hadsiz ve gaddarca insan tabiatına müdahale etmekti.

Tek çocuk politikası Çin’in beşeri doğasını yıktı attı. Tek çocuk zaten yıkıcı bir politika. Nüfusun kendini yenileyebilmesi için kadın başına 2,1 çocuk şart.

Tek çocuğun bir diğer olumsuz etkisi ise kız çocukların sayısındaki azalma oldu… Tek çocuk politikası nedeniyle aileler, genelde kız çocuklarını fetüsken veya bebekken öldürdüler. Kız-erkek dengesi bozuldu.

***

Çin, tek çocuk politikasını 2015’de resmen kaldırdığını duyurdu. Kısa sürede ciddi bir doğum artışı oldu ama bu artış çok kısa sürdü. 2017’den sonra doğumlar yine düşmeye ve bu düşüş daha da hızlanmaya başladı. 2021'de, Çin paniğe kapılarak doğum politikasını tekrar gevşetti ve çiftlerin üç çocuk sahibi olmasına izin verdi. Ama artık çok geçti. Ertesi yıl, o kadar az bebek doğdu ki nüfus, kıtlık yıllarından sonra ilk kez düştü.

***

Nüfus azalmasını varoluş sorunu olarak gören Çin devleti, vatandaşlarının daha fazla çocuk sahibi olmasını sağlamak ve nüfusunun azalmasını durdurmak için her şeyi denedi, hatta bebek sahibi olmayı vatanseverlik eylemi olarak ilan etti. Ve yine de, üst üste üçüncü yıl, nüfusu yine azaldı.

Aslında son istatistikte güzel bir haber haber, 7 yıldır ilk kez doğan bebek sayısında küçük de olsa şaşırtıcı bir artış yaşandı. Ama hepsi bu, yaşlanan ve azalan nüfusun gidişatı değişmedi.

***

Çin, özellikle ekonomideki etkileri dalga dalga yayılan uzun vadeli bir bebek kriziyle karşı karşıya. Hastaneler doğum ünitelerini kapatıyor. Bebek maması ve bebeklere dönük ürünler üreten firmalar sektör değiştirmeye çalışıyor. Binlerce anaokulu kapandı ve 2023'te 170.000'den fazla okul öncesi öğretmeni işini kaybetti.

Ülkenin doğum oranı "uçurumdan aşağı düşer gibi" düşüyor.

En son verilere göre, Çin'deki anaokullarına kayıtlar 2023 yılında 5 milyondan fazla azaldı.

Cuma günü Ulusal İstatistik Bürosu, geçen yıl ülkede 9,54 milyon bebeğin doğduğunu, bunun 2023'teki 9,02 milyona göre biraz daha fazla olduğunu açıkladı. 2024'te ölen insan sayısıyla ise 10,93 milyon, yani neredeyse 11 milyon. Başka bir deyişle geçen yıl Çin’de 9,5 milyon Çinli doğmuş, 11 milyon kişi ölmüş. Bağımsız kaynaklar bu rakamların daha kötü bile olabileceğini, resmi rakamların her zaman gerçeği yansıtmayabileceğini söylüyor…

***

Çin, gelecek için de ümitlenemiyor, çünkü gençler çocuk sahibi olmak istemiyor. Nitekim Fudan Üniversitesi Nüfus Çalışmaları Enstitüsü'nden Profesör Ren Yuan da aynı görüşte, NYT'a verdiği demeçte "Orta ve uzun vadede ülkemdeki yıllık doğum sayısı azalmaya devam edecek" diyor Prof. Yuan…

***

Çin, yıllarca insan tabiatına aykırı olarak tek çocuk politikası uyguladı, insanları ikinci çocuk sahibi olmaktan ve kardeşleri olmasından mahrum bıraktı. Bunun nüfus üzerindeki tahribatını biraz önce anlattık. Bir de kültürel yıkım var. İnsanlara tek çocuk politikasını empoze ederseniz çocuklar kardeşsiz kalır, halasız, dayısız, teyzesiz, amcasız kalır. Yani aile denilen kavramı içselleştirmekte zorlanırlar. Bunun ilk etkisi ise aile kurma istek ve güdüsünün erozyona uğramasıdır. 1980’lerden 2016’ya kadar Çin’de doğanlar, kardeşsiz, amcasız, dayısız, teyzesiz, halasız nesillerdi.

Düne kadar nüfusu azaltmaya çalışan Çin, şimdi 180 derece tersi bir yöne döndü, nüfusu artırmaya çalışıyor. Çin, bunu da başarırsa şapka çıkartmak lazım çünkü son yıllarda nüfus artışı pek çok ülkenin hedefi olmasına rağmen neredeyse hiçbir ülke bunu başaramadı. Güney Kore’de, Japonya’da, Tayvan’da, Rusya’da ve Avrupa’nın birçok ülkesinde nüfus tepetaklak düşüşte.

Çin'in en üst düzey lideri Xi Jinping, tüm Çinli yetkilileri "evlilik ve çocuk doğurma kültürünü " teşvik etmeye çağırdı. “Çocuk yapılacak, yap”. emredersiniz efendim…

***

Bebek eksikliği, Çin ekonomisini zorlamaya başladı bile. Çalışma çağındaki nüfus azalıyor ve robotlar henüz insanların yerini tam olarak alamadı. Yetersiz finanse edilen emeklilik sistemi başka bir zorluk… Çin, emeklilik yaşını yükseltmeyi düşünüyor. Aynı şekilde sağlık sisteminden de çatırtılar geliyor; yaşlanan Çinliler hastanelerden çıkamıyor. Yakın zamanda bütçenin daha büyük kısmı sağlık sistemini finanse etmek için ayrılacak… Yaşlanan nüfus tüketimi de olumsuz etkiliyor, ihtiyarlar gençler gibi harcamıyorlar.

Cuma günü Çin’in nüfus verileri açıklandı, buna ek olarak bazı ekonomi verileri de açıklandı. Buna göre Çin, 2024’de % 5 büyüdü. Oysa ki Çin, bir zamanlar % 10, % 15 büyüyordu. Uzmanlar, Çin’in büyüme hızının birçok nedenden yavaşlamış olabileceğini söylüyorlar, ancak yaşlanan ve azalan nüfus nedenler arasında her geçen gün daha fazla öne çıkıyor.

***

Çin hükümeti, gençleri çocuk yapmaya teşvik ederse ekonominin de canlanacağını düşünüyor. Bu amaçla Çin devleti, insanları daha fazla çocuk sahibi olmaya teşvik etmek için vergi avantajları, daha ucuz konut ve doğum başına nakit sunuyor. Bazı yerlerde yerel yönetim tüp bebek tedavisinin maliyetini bile karşılama sözü söz veriyor. Normal şartlarda Çin’de bazı eyaletlerde evlilik dışı doğumlar cezalandırılıyordu, bu da kalkacak. Yeterki çocuk olsun da nasıl olursa olsun.

Çin, ordu gibi örgütlenmiş bir devlet ve bir işi ciddiye alıyorsa ondan korkmak gerek. Pekin Hükümeti, her yere emirler saldı, haberler gönderdi, ülke genelinde köy ve kasaba düzeylerinde nüfustaki büyük değişiklikleri izlemek için yerel yetkililerden erken uyarı sistemleri kurulmasını istedi. Bazı Çinli yetkililer, kapı kapı dolaşıp kadınların adet döngülerini soruyor. Düşünsenize, kapı çalınıyor ve gelen muhtar evin hanımına en son ne zaman adet gördüğünü soruyor ve aldığı bilgiyi devlet sırrıymış gibi kaydediyor. Sonra o kasabada topladığı adet görme tarihlerini bir üst birime, oradan da en üst birime aktarıyorlar.

***

Devlet, sadece yerel yöneticileri değil, özel şirketleri de bu işe dahil etti. Artık şirketler de doğumları teşvik edecek. Bu bağlamda bazı şirketlerin belli bir yaşa kadar çalışanlarına çocuk başına yıllık 1.400 dolar civarında ikramiye ödüyor. Çinli elektrikli araç üreticisi XPeng ise çalışanlarına üçüncü bir çocukları olması durumunda yaklaşık 4.100 dolar vereceğini açıkladı.

***

Çin son 3 yılda birkaç milyon insan azaldı. 1,4 milyar nüfuslu bir ülke için bunun lafımı olur diyebilirsiniz. Ancak yaşlanma ile birlikte nüfus azalması kısa süre içinde hızlanıyor ve nüfus artışından çok daha hızlı düşüyor. Bir bakıyorsunuz devasa bir nüfus, bir bakıyorsunuz yarısı ölmüş, geri kalanı yaşlı.

Çin’de önümüzdeki 10 yıl içinde 400 milyondan fazla insan 60 yaşın üzerinde olacak. Bunun anlamı önümüzdeki 20 yıl içinde bu 400 milyon insan 70 yaşın üzerinde olacak ve bu böyle sürüp gidecek. Ama nereye kadar. Bu 400 milyon insan bir aşamadan sonra hızla hayatlarını kaybedecek ve Çin’in nüfusu bir yılda onlarca milyon azalmaya başlayacak.

Ölüm bir sorun, yaşayacak olanlar ayrı sorun. Yakın zamanda bir anda 200 milyondan fazla insanın emekli olması bekleniyor. Oysa ki bunları finanse edecek taze bir nesil arkadan gelmiyor olacak. Çin, bu nedenle emeklilik yaşını artıracak bir çalışma üzerinde kafa yoruyor. Planın ilk adımları bu ay yürürlüğe girdi bile...

***

En büyük sorun tüketimde. Ekonomi, tüketimle büyür. Oysa ki Çin’de nüfus azalmasına bağlı olarak okullar, kreşler, doğumhaneler, hatta bazı hastane bölümleri kapanıyor. Ebeler, kreş öğretmenleri ve benzeri diğer meslek sahipleri işsiz kalıyor… Bebeklere dönük üretim yapan firmalar başka ürünlere dönüyor veya kapanıyor.  Yükselen sektör, yaşlılara dönük ürünler… Ama genç tüketimi ile yaşlı tüketimi kıyaslanamaz. Gençlerin tüketim yelpazesi hem daha geniş hem miktar olarak daha çok tüketiyorlar.

***

Çin bir yandan nüfusu yeniden artırmanın yollarını artıyor, diğer yandan ise insansız bir dünya mümkün mü bunun çaresine bakıyor.

***

Sorun sadece Çin’in meselesi değil. Dünyanın en kalabalık bölgesi olan doğu Asya’da Japonya, Güney Kore, Kuzey Kore ve Tayvan da aynı dertten muzdarip… Japonya'nın nüfusu 15 yıldır düşüyor, Güney Kore'nin nüfus büyümesi 2021'de negatife döndü, yani azalıyor. Güney Kore, kadın başına en düşük çocuk sayısında rekor üstüne rekor kırıyor.

BM’e göre dünya nüfusu bugün itibariyle 8,2 milyar. Nüfus Çin gibi, Japonya gibi yerlerde azalırken Afrika’da ve Güney Asya’da hala artıyor. dünya nüfusu 60 yıl içinde 10 milyarı aşacak ve zirve yapacak. 2085’den sonra ise dünya nüfusunun düşmeye başlaması bekleniyor. Ama bu dönemde nüfus çöküşü yaşayan ülkeler ya açığı göçlerle kapatacaklar ya da birçok açıdan iflas edecekler, batacaklar.

Sedat Laçiner, Güncel Yazılar, 19 Ocak 2025

Konuyla ilgili yazarın hazırladığı videoyu izlemek için lütfen linki tıklayınız: "Çin'in Nüfus Krizi".