Ukrayna Neden Önemli?

Sedat Laçiner, Güncel Yazılar
23 Aralık 2024

Ukrayna’da neredeyse tüm dünya savaşıyor: Bir tarafta Rusya var, yanında Kuzey Kore’nin 12 bin askeri. İran da Rusya’yı destekliyor, İran ihaları ve füzeleri Ukrayna’yı vuruyor. Belarus da Rusya’yla müttefik. Çin “tarafsızım” diyor ama gönlü Rusya’dan yana.

Diğer tarafta Ukrayna ve müttefikleri var. ABD, AB, NATO… Neredeyse tüm Batı dünyası tam takım Rusya’nın karşısında. Güney Kore ve Japonya gibi bölge dışı devletler de işin içinde. Ukrayna bugüne kadar bu dostlarının gönderdiği silah, mühimmat ve parayla Rusya’ya karşı savaştı.

Ukrayna’daki savaş Gürcistan’dan Moldova’ya, Almanya’dan Fransa’ya Avrupa ülkelerinin iç kamuoyunu bile ikiye böldü.

Kimilerine göre Ukrayna Savaşı aslında 3. Dünya Savaşı’nın ilk perdesi.

Peki neden, bu kadar önemli Ukrayna? Ukrayna için savaşmaya değer mi? Bugün Ukrayna’nın önemini anlatmaya çalışacağız:

UKRAYNA'NIN ÖNEMİ

Ukrayna’nın bu kadar ön plana çıkmasının ilk nedeni siyasi aslında. Uluslararası sistemde kabaran ve kendisini yeterince güçlü hisseden Rusya, Batı’dan “büyük güç olmasının onayı”nı istedi ve bunu alamadı. Batı’nın ve küresel yöneticiler kulübünün üyesi olmak isteyen Rusya dışlanınca, NATO tarafından kuşatılmaya devam edilince buna tepki gösterdi. Bu tepkinin ilk öncülü Gürcistan Savaşı'ydı. Sonra Kırım'ın ilhakı ve 2022'de Ukrayna'nın komple işgal girişimi. Yani Ukrayna, Rusya ile Batı’nın meydan savaşı sahası, Ukrayna’nın ilk önemi buradan kaynaklanıyor, iki blok arasında cephe hattı olmasından.

Ukrayna’nın ikinci önemi jeo-politik lokasyonundan geliyor. Ukrayna, Rusya’nın kapısı ve çıkış noktası. Hem batıya doğru hem de güneye doğru… Bu açıdan bakınca Ukrayna'nın konumu bizim için de çok önemli. Karadeniz, son 3 asır boyunca Türkler ile Rusların çarpışma sahası oldu. Osmanlı'nın kuzeyden güneye geri çekilişi Ukrayna'nın bugünkü topraklarının kaybedilmesiyle başladı. Kırım düşünce Rusya'nın üstünlüğü arttı... Bundan sonra da bu rekabet sürecek gibi. Çünkü Karadeniz, Rusya’nın sıcak denizlere en önemli iki açılma noktasından biri ve Ukrayna kıyıları, Karadeniz’de dengeleri değiştirebilecek yerler... Eğer Rusya, Kırım’a ek olarak Odessa gibi Ukrayna’nın diğer deniz kıyılarını da ele geçirir ise Karadeniz’de tüm güç dengesi Moskova lehine döner. Rusya, Karadeniz’i bir Rus gölüne çevirmeye çalışıyor, Ukrayna kıyılarına bu nedenle ihtiyacı var, özellikle de Kırım’a…

Aynı şekilde, Ukrayna’yı yutacak bir Rusya, Orta ve Doğu Avrupa’yı sürekli tehdit altında bırakabilir. Ukrayna ovaları, Polonya’ya, Almanya’ya, Orta Avrupa’ya, Akdeniz’e giden otoban gibi, Ukrayna’ya kim sahip olursa bu ülkenin öbür ucuna kadar pürüzsüz yol alır…

Ukrayna, Rusya'dan bakıldığında Avrupa'nın kapısı gibi duruyor veya Avrupa'dan Rusya'ya bir kapı gibi. (1) Her iki taraf da kapıyı hasmının elinde bırakmak istemiyor... Bazı Ukraynalılar ülkelerini "Asya ile Avrupa arasında köprü" diye de tanımlıyor... İster köprü olsun isterse kapı, her iki tanım da ortada kalan için iyi değil, çünkü herkes ortayı ele geçirmek, ona hakim olmak ister. Ukrayna'nın bahtsızlığı bu, yani yanlış yerde durmak. Bundan sonra da Rusya burayı bırakmak istemez, Avrupa da burada Rusya’yı istemez.

EKMEK SEPETİ

Ukrayna’nın uğruna savaşmaya neden olan üçüncü önemi ekonomik. Ukrayna'ya "Avrupa'nın ekmek sepeti" deniyor. Tıpkı bizde Konya’ya “tahıl ambarı” denmesi gibi… Ukrayna, tek başına tüm Avrupa’yı besleyebilecek tahıl ürünlerini çıkarıyor. Toprakları zengin ve verimli. Ukrayna toprakları, dünyanın en verimli toprak türlerinden biri olan "kara toprak" da denilen çernezyom bakımından zengin. Bu topraklar, organik madde açısından çok zengin olup yüksek tarımsal verim sağlıyor. Ukrayna tarım arazilerinin verimli olmasında nehir sisteminin rolü büyük. Ukrayna’ya akan nehirler ülkeye alüvyonlu toprak, yani kil, silt, kum ve organik maddeler getiriyor, yani bereket.

Ukrayna genelinde yaklaşık 23.000 nehir olduğu tahmin edilmektedir. Anormal bir rakam. Üstelik bu nehirlerden bazıları Dinyeper gibi, Dinyester gibi, Desna ve Prut gibi uzunlukları bin kilometreyi bulan ve geçen devasa nehirler. Ukrayna’da nehirler çok sayıda ve çok güçlü olduğu gibi adeta ehlileştirilmiştir gibi akıyorlar. Ukrayna nehirleri sulamaya çok uygun, suyu bol nehirler...

Ukrayna, yaklaşık 42 milyon hektarlık tarım arazisine sahip ve ülke Avrupa'nın en büyük tarım alanı.

Karşılaştırma yapacak olur isek, Türkiye’nin toplam tarım alanı büyüklüğü 23,5 milyon hektar, yani Türkiye’nin tüm tarım alanı, Ukrayna’nın tarım alanlarının yarısı kadar…

Ukrayna’nın % 70’inde tarım yapılabilirken, Türkiye’de tarım yapılabilir alanların oranı sadece % 30 civarında. Ukrayna, özellikle buğday, arpa, mısır ve ayçiçeği üretiminde Avrupa'da ve dünyada önemli bir konuma sahip... Ukrayna, dünyanın en büyük ayçiçek yağı ihracatçısı ve küresel buğday ve mısır ihracatında ilk 5 ülke arasında yer alıyor...

Kısacası Ukrayna, Avrupalıalrın dediği gibi tam bir “ekmek sepeti”, gıda ambarı. Nitekim Sovyetler Birliği döneminde Sovyetlerin en önemli gıda deposu yine Ukrayna’ydı. Ukrayna'yı işgal etmiş bir Rusya, herhalde gıda alanında dünyanın hipergücü olurdu.

MADENLER

Ukrayna’yı Rusya ve Batı için kıymetli kılan bir diğer neden ise madenlerdir.

Ukrayna sadece gıdada değil, doğal mineraller alanında da bir süper güç... Dünyada yaygın olarak kullanılan 120 mineralin 117’sinde Ukrayna en zengin rezervlere sahip. ABD’nin ekonomisi ve güvenliği için “stratejik mineral” olarak listelediği ilk 50 madenin 22’sini Ukrayna sağlamakta. 

Avrupa’nın en büyük uranyum rezervleri Ukrayna’da. Uranyum, başta nükleer enerji olmak üzere kritik teknolojide kullanılıyor.

Ukrayna, Avrupa’nın en büyük ikinci demir cevheri rezervlerine sahip. Demir, çelik yapımında da kullanılıyor ve Ukrayna Savaşı’nın bir kısmı bu rezervlerin üzerinde cereyan ediyor. 

Demir ve uranyum gibi kıymetli bir diğer maden ise titanyum. Titanyum dayanıklı ve hafif bir maden ve havacılıkta, savunma sanayiinde ve diğer alanlarda bolca kullanılıyor. Avrupa’nın tüm titanyum rezervlerinin % 90’ı Ukrayna’da.

Aynı şekilde, çelik ve pil üretiminde kullanılan manganez açısından da Ukrayna çok zengin bir ülke, dünyanın en büyük ikinci manganez rezervlerine sahip Ukrayna.

Ukrayna, elektrikli araç pilleri ve yenilenebilir enerji teknolojileri için kritik olan lityum açısından da çok zengin.

Ukrayna, Avrupa’nın en büyük üçüncü kaya gazı rezervlerine sahip ve bu, enerji bağımsızlığı açısından büyük bir potansiyel oluşturuyor...

NADİR TOPRAK ELEMENTLERİ

Ukrayna, Grafit dahil olmak üzere nadir toprak elementleri açısından da zengindir; bu elementler, yüksek teknoloji endüstrileri (elektronikten yenilenebilir enerji sistemlerine kadar), askeri donanım, uydular ve havacılık inovasyonları açısından hayati önemdedir.

Kaba hesaplamalara göre Ukrayna topraklarında en az 26 trilyon dolarlık maden yatıyor. Amerika’nın, Ukrayna’ya cömert yardımlarda bulunurken, tarım ve maden alanlarında gelecekte yatırım yapma ve işletme haklarını aldığı iddia ediliyor. Donald Trump, Ukrayna’dan kolayca vazgeçebilirmiş gibi konuşsa da pek çok Cumhuriyetçi siyasiye göre Ukrayna, bir kalemde silinemeyecek kadar zengin ve potansiyeli yüksek bir ülke. Bu nedenle bazı Cumhuriyetçiler Trump’ı Ukrayna meselesini bir daha düşünmeye çağırıyorlar. Kendisini işadamı olarak tanımlayan Trump için Ukrayna’nın doğal zenginliklerinden yararlanmak akla yatkın gelebilir. Trump, ABD’nin Irak’taki en büyük hatasının Irak’ın petrol kaynaklarını almadan onu kurtarmak olduğunu söyleyip duruyor. bazı Cumhuriyetçilere göre ABD için Ukrayna’da Irak’taki zenginliğe benzer bir imkan bekliyor.

Sedat Laçiner, Güncel Yazılar, 23 Aralık 2024

NOTLAR

(1) Serghii Plokhy'nin Ukrayna üze
rine kitabının başlığı "The Gates of Europe" yani "Avrupa'nın Kapıları". (Penguin Books, 2015).

BAĞLANTI

Bu konuda yazarın 17 dakikalık videosunu izlemek için bkz.: UKRAYNA NEDEN ÖNEMLİ? Sedat Laçiner, Youtube, Video, 17:55 dk